آیا می‌دانستید که در دعاوی اعسار از پرداخت محکوم‌به همیشه این‌گونه نیست که خواهان موظف به اثبات ادعای خود باشد؟

شخصی که ادعای اعسار از محکوم‌به می‌کند، به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین یا به دلیل عدم دسترسی به اموال خود، از پرداخت دینی که بر عهده‌اش است، اظهار ناتوانی می‌کند. به طور کلی، وضعیت مالی محکوم‌علیه می‌تواند دو حالت داشته باشد:

۱. در برابر بدهی‌ای که دارد، مالی به دست آورده است. به عنوان مثال، ممکن است خودرویی خریده باشد و به این دلیل که باید بهای آن را پرداخت کند، در وضعیت مالی ناسالمی قرار گیرد.

۲. بدون اینکه مالی به دست آورده باشد، وضعیت مالی نامناسبی برای او ایجاد شده است. مثلاً ممکن است به دلیل بی‌احتیاطی خسارتی را به کسی وارد کرده باشد، در عقد نکاح مقدار مهر را به عهده گرفته باشد یا از فرد دیگری ضمانت کرده باشد.

در حالت اول، اصل بر ملائت (توانگری) مدعی اعسار است. دلیل این امر اصل استصحاب (حفظ وضعیت قبلی) است. به این معنا که چون مدعی اعسار قبلاً مالی داشته که به دلیل آن به بدهکاری دچار شده، لذا بار اثبات ناتوانی مالی بر دوش اوست. ماده ۸ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی نیز به این نکته اشاره دارد که "مدیون باید اعسار خود را ثابت کند."

اما در حالت دوم، مدعی اعسار از ارائه دلیل بر ناتوانی خود معاف است و مسئولیت اثبات هنری (توانگری) بر عهده خوانده است. در اینجا نیز اصل استصحاب حاکم است، زیرا اگر مدعی اعسار قبلاً هیچ مالی نداشته باشد، وضع او حالت نداری محسوب می‌شود و این حالت باید حفظ شود. بنابراین، هرگونه ادعای مخالف باید توسط دائن (طلبکار) اثبات شود. اگر دائن نتواند ملائت فعلی را با سابقه مدعی اعسار اثبات کند، حکم به اعسار محکوم‌علیه صادر می‌شود، به شرط اینکه مدعی اعسار بر اساس تشریفات آئین دادرسی مدنی قسمتی را ارائه کند.

منبع: کتاب آیین دادرسی اعسار از محکوم‌به